به طور کلی، مشارکت در نگاه امام خمینی، هم حق است و هم تکلیف و مسئولیت. بنابراین چون حق مردم است، مردم نسبت به تحقق آن مکلف هستند. چون هر حقی منوط به تحقق تکلیفی است و هر تکلیفی منوط به وجود حقی.

حضرت امام خمینی همواره بر این اصل که ملت بایستی از تمامی امور کشور، از جمله حوزه‌های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی، مطلع باشند و در آن‌ها مشارکت کنند، تأکید داشت. در این راستا بود که کنش «رأی دادن» به مثابه‌ی یکی از رفتارهای اولیه‌‌ی مشارکت سیاسی، در نظرگاه حضرت امام خمینی، از جایگاه مهمی برخوردار بود؛ زیرا وی این عمل را نماد مردم‌‌سالاری دینی در نظام سیاسی جمهوری اسلامی می‌‌دانستند. «انتخابات» به عنوان تجلی‌‌گاه مردم‌‌سالاری، از سازوکارهای قانونی‌ـ‌عرفی مشارکت سیاسی از دیدگاه امام است. ایشان سرنوشت کشور را وابسته به آن می‌‌دانستند. در بیانی امام به این امر اشاره می‌‌کنند:

«مردم هم در انتخابات حاضر می‌‌شوند… برای اینکه مردم کشور را حالا از خودشان می‌‌دانند که سرنوشت کشور با انتخابات است.» (صحیفه‌‌ی ‌امام، ج 18، ص 605)یکی از بحث‌‌های مرتبط با افزایش بنیه‌‌ی امنیتی یک کشور ناظر به «کارآمدی» آن حکومت است. مطمئناً کشوری که بتواند در حوزه‌ی داخلی کارآمد باشد و بتواند ظرفیت‌‌ها و امتیازات و فرصت‌‌های مطلوبی برای رفاه بیشتر مردم تحت حاکمیت خویش فراهم سازد، از ضریب امنیت ملی بیشتری برخوردار است (نصیری، 1379، ص 71 و 72).

امام خمینی مشارکت مردم را در جهت کارآمد ساختن حکومت یا عملکرد مطلوب آن مهم می‌‌دانند. امام بیانات زیادی دارد که در آن‌ها به نقش کارآمدی مردم اشاره می‌‌کند. عموم صحبت‌‌های ایشان در بیان لزوم توجه مسئولان، به جایگاه حمایت مردمی در بقای حکومت بوده است؛ ولی این ‌‌گونه عبارت‌‌ها در مقام بیان، حداکثر نقش شرعی مردم در حکومت نبوده است که برخی استنباط کنند منظور نفی مشروعیت‌‌بخشی از ناحیه‌‌ی مردم است. به عنوان نمونه، امام می‌‌گوید:«توجه دارند آقایان که تا ملت در کار نباشد، نه از دولت و نه از استانداران کاری برمی‌‌آید… از این جهت همه‌‌مان و شما آقایان همه و آن‌هایی که در اختیار شما هستند، همه باید کوشش بکنید که رضایت مردم را جلب کنید در همه‌ی امور…» (صحیفه‌ی ‌‌امام، ج 18، ص ‌‌‌‌‌‌‌‌378 و 379)

به طور کلی، مشارکت در نگاه امام خمینی، هم حق است و هم تکلیف و مسئولیت. بنابراین چون حق مردم است، مردم نسبت به تحقق آن مکلف هستند. چون هر حقی منوط به تحقق تکلیفی است و هر تکلیفی منوط به وجود حقی. این است که در بیانات ایشان، از مشارکت، هم به عنوان حق یاد شده است (نظیر هر کسی، هر جمعیتی، هر اجتماعی حق اولیه‌‌اش این است که خودش انتخاب بکند) و هم به عنوان تکلیف که در عباراتی چون «وظیفه‌ی شرعی» یا مکلف بودن مردم، به آن اشاره کرده‌اند. اگر بخواهیم به طور اجمالی عرصه‌‌های مشارکت سیاسی را در نظرگاه سیاسی امام برشماریم، موارد زیر مورد نظر ایشان هستند:

- انتخابات

- حفاظت و پاسداری از نظام سیاسی جامعه و حکومت

- یاری در جهت حل مشکلات حکومت و نظام سیاسی

- نظارت بر حکومت و نهادهای آن و برخورد با خطاها و تخلفات

- تحقق اهداف، ارزش‌ها و محتوای اساسی حکومت اسلامی و به طور کلی، تحقق اسلام در جامعه

- تعالی بخشیدن به اسلام و تحقق مقاصد این دین در جهان

- مقابله ‌‌و برخورد با نفوذ و تهاجم بیگانگان و وابستگان آن‌ها

- خدمت به هم‌نوعان (سایر مردم)

- یاری مستضعفان در سرتاسر جهان، به ویژه جوامع اسلامی

- پیشنهادها و انتقادهای سازنده از مسئولان امور جامعه

- مشارکت‌های اقتصادی در جهت پیشبرد امور جامعه و…

منابع:

آقابخشی، علی (1383)، فرهنگ علوم سیاسی، انتشارات حکیم.

امام خمینی، روح‌ا… (1387)، صحیفه‌ی امام، تهران، مؤسسه‌ی حفظ و نشر آثار امام خمینی.

جمشیدی، محمدحسین (1384)، اندیشه‌ی سیاسی امام خمینی، تهران، پژوهشکده‌ی امام خمینی و انقلاب اسلامی.

بصیری، محمدعلی (1379)، «مفهوم امنیت ملی»، فصلنامه‌ی خاورمیانه، شماره‌ی 28.

مسعود درّودی؛ کارشناس ارشد علوم سیاسی

منبع: برهان

صفحات: 1· 2