ب) اسباب و موانع حيا: برخي از امورى كه در روايات به عنوان اسباب حيا مطرح شده است، به قرار زير است:

اسباب حيا:
1. عقل: رسول خدا صلّى الله عليه و آله در پاسخ راهب مسيحى (شمعون بن لاوى بن يهودا) كه از او در باره ماهيت و آثار عقل پرسيده بود، فرمود: عقل موجب پيدايش حلم است و از حلم، علم و از علم، رشد و از رشد، عفاف و از عفاف، خويشتن دارى، و از خويشتن دارى، حيا، و از حيا، وقار، و از وقار، مداومت بر عمل خير و تنفّر از شرّ، و از تنفّر از شر، اطاعت نصيحت گوى، حاصل مى گردد.[12]
2. ايمان: امام صادق عليه السّلام مى فرمايد: «ايمان ندارد كسى كه حيا ندارد.»[13]
موانع حيا:
همچنين در روايات، امورى به عنوان موانع حيا و يا به عبارت ديگر علل بى حيايى يا كمى حيا معرفى شده اند كه مهم ترين آنها به شرح زير است:
يك. از ميان برداشتن پرده ها و حريم ها: از امام كاظم عليه السّلام به ياران خود توصيه مى فرمود: پرده شرم و آزرم ميان خود و برادرت برمدار، و مقدارى از آن باقى گذار زيرا برداشتن آن، برداشتن حيا است.[14]
دو. دست نياز به سوى مردم دراز كردن: امام صادق عليه السّلام فرمود: «دست نياز به سوى مردم دراز كردن، عزت را سلب مى كند و حيا را مى برد.» [15]
سه. زياد سخن گفتن: امام على عليه السّلام فرمود:
هر كه پرگفت، راه خطا بسيار پويد، وآنكه بسيار خطا كرد شرم او اندك شود، و آنكه شرم او اندك شود، پارسايى او كم گردد، و آنكه پارسايى اش اندك گردد، دلش بميرد.[16]
چهار. شراب خوارى: به امام رضا عليه السّلام منسوب است كه در شرح علت تحريم خمر فرمود: «خداوند تعالى شراب را حرام فرمود زيرا شرابْ تباهى مى‏آورد، عقل ها را در شناخت حقايق باطل مى كند و شرم و حيا را از چهره فرد مى زدايد.» [17]

ج) آثار حيا: در روايات، آثار فراوانى اعم از دنيوى و اخروى، فردى و اجتماعى و نفسانى و رفتارى براى حيا بيان شده است كه برخى از آنها به شرح زير است.
1. محبت خداوند: پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله فرمود: «خداوند، انسان با شرم و حيا و پاكدامن را دوست دارد و از بى شرمى گداى سِمِج نفرت دارد.» [18]
2. عفت و پاكدامنى: امام على عليه السّلام مى فرمايد: «ثمره حيا، عفت و پاكدامنى است.»[19]
3. پاك شدن گناهان: امام سجاد عليه السّلام در اين باره فرمود:
چهار چيز است كه هر كس را باشد اسلامش كامل و گناهش پاك گردد و پروردگار خود را ملاقات مى كند، در حالى كه خداوند عزّوجلّ از او خشنود است: هر كس به آنچه به نفع مردم بر خويشتن قرار داده براى خدا انجام دهد و زبانش با مردم راست باشد و از هر چه نزد خدا و نزد مردم زشت است، شرم كند و با خانواده خود خوشرفتار باشد.[20]
4. رسول خدا صلّى الله عليه و آله در شرح پاره اى از آثار شرم و حيا فرمود:
اما آنچه از حيا نشأت مى گيرد: نرمش، مهربانى، در نظر داشتن خدا در آشكار و نهان، سلامت، دورى كردن از بدى، خوشرويى، گذشت و بخشندگى، پيروزى و خوشنامى در ميان مردم است. اينها فوايدى است كه خردمند از حيا مى برد [21]
در متون اخلاقى اسلام پيامدهاى بسيارى براى «وقاحت» و بى شرمى بيان شده است كه به دليل اختصار تنها به بيان يك روايت در اين باب اكتفا مى شود: امام صادق عليه السّلام به شاگرد خود «مفضّل» مى فرمايد: اى مفضّل، اگر حيا نبود انسان هيچ گاه ميهمان نمى پذيرفت، به وعده وفا نمى كرد، نيازها (ى مردم) را برآورده نمى ساخت، از نيكى ها برحذر بود و بدى ها را مرتكب مى شد. بسيارى از امور لازم و واجب نيز براى حيا انجام مى شود. بسيارى از مردم، اگر حيا نمى كردند و شرمگين نمى شدند، حقوق والدين را رعايت نمى نمودند، هيچ صله رحمى نمى كردند، هيچ امانتى را به درستى بازپس نمى دادند و از فحشا برحذر نبودند.[22]

صفحات: 1· 2· 3