انحراف باور قومي درباره هاروت و ماروت و موضع حضرت عسکری (ع)در برابر آنها
در احتجاج طبرسي آمده است كه شماري باور داشتند كه برخي از ملايكه، چون آدميان عصيان و گناه مي كنند و دست به كشتار مي زنند. خلاصه گفتارشان اين بود كه برخي از آنها از عصمت برخوردار نيستند و به فساد و فجور تن مي دهند. مرحوم طبرسي (ره)از قول يوسف بن محمد بن زياد و علي بن محمد بن سيار نقل مي كند كه آن دو به امام عسكري (عليه السلام) گفتند كه قومي از ما گمان دارند كه هاروت و ماروت دو فرشته اي هستند كه فرشتگان آنها را اختيار و انتخاب كردند و هنگامي كه عصيان آدميان در زمين بسيار شد و خداوند آن دو را به همراه ملك ديگري به دنياي آدميان فرستاد، آنها در روي زمين چون آدميان فساد كردند و با زهره زنا كردند و شرب خمر كردند و قتل نفس محترمي را نيز مرتكب شدند. آنگاه خداوند آنها را در بابل عذاب كرد و ساحران و جادوگران آنجا به آن دو سحر و جادو آموختند و خدا هم آن كوكب و ستاره زهره را مسخ كرد. امام پس از شنيدن اين انحراف فكري با بيان مبسوطي به دفع اين شبهه پرداخت: به خدا پناه مي برم از اين گفتار. براستي كه فرشتگان خدا، معصوم و محفوظ از كفر و زشتيها هستند و خداوند در مورد آنها گفته است لا يعصون الله ما امرهم و يعملون ما يؤمرون فرشتگان در آنچه خداوند به آنها امر كرد عصيان و سركشي نمي كنند و آنچه را كه بدان مامور شدند انجام مي دهند، و باز خداوند در مورد فرشتگان گفته است و له ما في السموات و الارض و من عنده (يعني الملائكه) لا يستكبرون عن عبادته و لا يستحسرون يسبحون اليل و النهار لا يفترون (1) بدانيد هرچه و هركه در آسمانها و زمين است از آن خداست. و فرشتگاني كه نزد او هستند از عبادتش استنكاف نكنند و خسته و ملول نگردند. آنها خدا را شب و روز تسبيح مي كنند و هيچ سستي در اين امر نمي ورزند. باز خداوند درباره فرشتگان گفته است كه بل عباد مكرمون لا يسبقونه بالقول و هم بامره يعملون (2): آنها فرشتگان مقرب درگاه حق هستند و درهيچ امري از او پيشي نمي گيرند و همه كارها را با اذن و اجازه او انجام مي دهند. و يعلم ما بين ايديهم و ما خلفهم و لا يشفعون الا لمن ارتضي لهم و هم من خشيته مشفقون (3) هرچه را فرشتگان از آغاز تا ابد انجام مي دهند خداوند مي داند و آنها هرگز از كسي شفاعت نمي كنند جز از كساني كه خداوند راضي باشد و آنها از خوف خداوند در هراسند. آنگاه حضرت فرمودند: خداوند اين فرشتگان را خليفه هاي خودش در روي زمين قرار داد و آنها مثل انبيا و ائمه هستند در دنيا و در روي زمين. آيا برخي از انبيا و ائمه دست به قتل و زنا و شرب خمر زده اند؟ آنگاه امام به آن دو نفر گفت: آيا شما نمي دانيد كه خداوند از ميان افراد بشر، نه از ملايكه و فرشتگان، پيامبران و امامان را برانگيخت؟ آيا خداوند نگفته است و ما ارسلنا قبلك من رسلنا الا رجالاً نوحي اليهم من اهل القري (4): اي پيامبر ما، ما نفرستاديم پيش از تو را مگر از ميان همين مردم و به آنها وحي كرديم كه آن پيامبران از ميان همين قريه ها بودند. پس آشكار مي شود كه خداوند ملايكه را به عنوان ائمه و حكام بر روي زمين نفرستاد بلكه آنها فقط بر انبيا و پيامبران فرستاده مي شدند.
آنگاه آن دو نفر به امام (عليه السلام) گفتند: پس با اين بيان شما، ابليس از زمره فرشتگان نيست. امام در پاسخ فرمودند: ابليس از طايفه جن است. آيا شما قول خداي سبحان را نشنيده ايد كه مي گويد و اذ قلنا للملائكه اسجدوا لادم فسجدوا الا ابليس كان من الجن (5) وقتي كه به فرشتگان دستور داديم كه به آدم سجده كنند همه آنها سجده نمودند جز ابليس كه از طايفه جن بود. پس خداوند خبر داد كه ابليس از طايفه جن است و الجان خلقنا من قبل من نارالسموم (6): و جن را بيشتر از آتش گدازنده خلق كرديم.
آنگاه امام به آن دو نفر فرمودند: پدرم مرا حديث كرد از جد خويش و او از امام رضا و او از پدرش امام كاظم و او از پدر و اجدادش و از اميرالمؤمنين (عليه السلام) و او از پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله) كه فرمود: خداوند ما گروه آل محمد را انتخاب كرد و اختيار كرد انبيا و فرشتگان مقرب را، اختيار نكرد آنها را مگر به واسطه علم و معرفتش به آنها. آل محمد و انبيا و فرشتگان انجام نمي دهند هيچ كرداري را كه به واسطه آن، از ولايت حق تعالي خارج شوند و از عصمت او منقطع گردند و در زمره معذبان و مغضوبان قرار گيرند. آنگاه آنها به حضرت گفتند: براي ما روايت شده كه هنگامي كه حضرت پيامبر (صلي الله عليه و آله) امام علي (عليه السلام) را به امامت منصوب كرد خداوند ولايت او را بر قيام - گروهي از مردم و غير آنها - عرضه كرد و بر فرشتگان هم عرضه كرد. پس آنها از ولايت و امامت حضرت علي سرباز زدند و خداوند آنها را به غوك مسخ كرد.(7)
حضرت فرمود: از اين سخنان به خداوند پناه مي برم. اين افراد دروغگويان بر ما هستند، چرا كه فرشتگان پيامبر خدا هستند مثل ديگر انبيا و پيامبران. بدين ترتيب آيا كفر ورزيدن فرشتگان ممكن است؟
آن دو نفر گفتند: نه كفر ورزيدن آنها ممكن نيست.
آنگاه به آنها فرمود: ملايكه چنين هستند. براستي كه مقام فرشتگان عظيم و بلندمرتبه است.(8)
از اين بيان شيوا و رساي حضرت روشن مي گردد كه ملايكه چون انبيا و ائمه (عليهم السلام) از مقام عصمت برخوردارند و همواره از خداوند پيروي مي كنند و هيچ كاري را بدون اذن و اراده او انجام نمي دهند و با اين گفتار قول شماري از منحرفان در مورد دو فرشته هاروت و ماروت بي پايه و باطل است، چنانكه امام براي عصمت آنها به آيات عديده اي اشاره كردند.(9)
………………………………
1-سوره «الانبيا»، آيات 19 و 20.
2- همان، آيه 27.
3- همان، آيه 28.
4-سوره «يوسف»، آيه 109.
5-سوره «الكهف»، آيه 51.
6- سوره «الحجر»، آيه 27.
7- غوك = غورباغه
8-احتجاج طبرسي، ص 265.
9-براي مطالعه بيشتر رك: جهاني، علي اكبر، (1384)، زندگي امام حسن عسكري(ع)، تهران، مؤسسه انتشارات امير كبير، شركت چاپ و نشر بين الملل
